ندای لرستان - خراسان /در حالی در سال های آتی متولدان دهه 60 به آستانه بازنشستگی خواهند رسید که در آن زمان هم تعداد شاغلانی که حق بیمه آن ها کفاف بازنشستگان را بدهد کم است و هم تمایل شاغلان جدید به بیمه اجباری احتمالاً کاهش می یابد. 
 بررسی هرم جمعیتی کشور نشان می دهد که تا یک دهه آینده، متولدان دهه 60 در کشور به آستانه های سن بازنشستگی می رسند. این در حالی است که شاخص نسبت پشتیبانی در صندوق های بازنشستگی افت شدیدی را نشان می دهد که به معنای نبود منابع بیمه ای ناشی از پرداختی های شاغلان جدید است. علاوه بر این موضوع، برخی شواهد و قراین احتمال وقوع یک فرضیه قابل تامل دیگر را بالابرده و آن، تمایل کمتر شاغلان جدید برای پرداخت بیمه اجباری است.

به گزارش خراسان، ناترازی صندوق های بازنشستگی یکی از چالش هایی است که چندین سال است زنگ هشدار آن به صدا درآمده است. این موضوع را می توان از میزان اتکای این صندوق ها به منابع عمومی دولت نیز دریافت. سهم منابع اختصاص یافته بابت صندوق های بازنشستگی از کل منابع عمومی دولت از 11.5 درصد در سال 96 به 16 درصد رسیده و طبق لایحه بودجه 1403، اعتبارات اختصاص یافته به صندوق های بازنشستگی کشوری، لشکری، فولاد و وزارت اطلاعات به بیش از 453 هزار میلیارد تومان رسیده است. رقمی که طبق گزارش دیوان محاسبات با حدود سه چهارم کسری بودجه سال گذشته برابری می کند.
چاله جمعیتی دهه 70 در انتظار بازنشستگان دهه شصتی
همان طور که بیان شد، دولت تاکنون از منابع عمومی برای بستن زخم صندوق های بازنشستگی استفاده کرده است. در این باره به نظر می رسد می توان نسبت به بهبود وضعیت این صندوق ها تا حدی از طریق بهبود مدیریت امیدوار بود. اما باید توجه داشت جبران بخش‌هایی از ناترازی های صندوق های بازنشستگی به این سادگی ها نیست. یکی از این بخش ها، بهبود شاخصی به نام نسبت پشتیبانی است.
شاخص نسبت پشتیبانی برابر با نسبت تعداد بیمه شدگان اصلی به تعداد پرونده های مستمری بگیران است و در واقع جریان مالی ورودی به جریان مالی خروجی صندوق ها را نشان می دهد. در این زمینه بررسی آمارهای سازمان تامین اجتماعی نشان می دهد که روند تغییرات این شاخص در دو دهه اخیر برای این سازمان نزولی بوده و به حدود 4 رسیده است. در صندوق بازنشستگی کشوری این وضعیت بدتر است و در سال 1401، رقم 0.55 را نشان می دهد. در سایر صندوق ها هم وضع چندان بهتر نیست.
اظهارات پادام، کارشناس اقتصادی نیز نشان می دهد در حالت معمول به ازای هر بازنشسته باید 6 نفر بیمه پرداز داشته باشیم تا صندوق ها پشتیبانی شود. در حالی که الان در کشور ما 6 میلیون بازنشسته و 18 میلیون شاغل داریم یعنی نسبت پشتیبانی کل صندوق ها در کشور ما 3 هست. در 1410 حدوداً 9 میلیون بازنشسته خواهیم داشت که اگر بخواهیم با این 9 میلیون بازنشسته، نسبت پشتیبانی کنونی را هم بخواهیم حفظ کنیم، 27 میلیون شاغل بیمه پرداز لازم داریم که با این وضعیت احتمالاً 18 میلیون شاغل را هم نداشته باشیم.
یک دلیل اصلی بروز این وضعیت، تغییر نامتوازن و سریع ترکیب سنی جمعیت به سمت سالمندی بیشتر است. بالابودن نرخ رشد جمعیت در دهه 60 و کاهش شدید آن در دوره های بعدی موجب شده تا به تدریج ترکیب سنی جمعیت کشور از نظر سنی نامتوازن شود و این، به معنای افت شدید ورودی صندوق های بازنشستگی در نتیجه اشتغال متولدین دهه های بعد، و در نتیجه فرورفتن بیشتر صندوق های بازنشستگی در چاله ناترازی است.
نشانه هایی از یک معضل جدید: بیمه گریزی افزایش می یابد؟
اما اگر از سطح معضل فوق، یک لایه بخواهیم عمیق تر شویم، باید به یک پدیده نسبتاً نوظهور اشاره کرد و آن، بالا رفتن احتمال رغبت کمتر شاغلین جدید به پرداخت بیمه اجباری هست. این موضوع را از جنبه های متعدد می توان بررسی کرد. با این حال حداقل دو نشانه زیر در این زمینه وجود دارد:
1-افت نرخ مشارکت در بازار کار: اگر چه نرخ بیکاری در بازار کار کشور در فصل‌های اخیر کاهش قابل ملاحظه ای پیدا کرده، با این حال، آمارهای مرکز آمار نشان می دهند که نرخ مشارکت نیروی کار در بازار کار پس از شوک کرونا به کسب و کارها، بازیابی نشده است. به عنوان مثال، در تابستان سال 1398 یعنی تا چند ماه قبل از شیوع کرونا در کشور، نرخ مشارکت نیروی کار در بازار کار، 44.9 درصد بوده، اما این رقم در تابستان سال های بعد، به 41 درصد هم کاهش یافت و تا تابستان امسال حتی به 42 درصد هم نرسیده است. به این ترتیب باید گفت هنگامی که نیروی کار در بازار کار حتی جویای کار هم نباشد و کسب درآمد خود را از مسیرهایی هم چون سرمایه گذاری در بازار دارایی ها دنبال کند، احتمالاً کمتر به دنبال بیمه بازنشستگی خواهد بود. گسترش مشاغل خدماتی با پایداری پایین در سال های اخیر نشان می دهد که انتخاب این چنین مشاغلی از سوی نیروی کار به حسب ضرورت برای امرار معاش و لزوم حفظ جریان درآمدی بوده است. آمارهایی که مرکز پژوهش های مجلس در خصوص بازار کار در زمستان سال 98 نیز اعلام کرده، جالب توجه است. طبق این آمارها، در آن زمان 60 درصد اشتغال کشور را مشاغل غیر رسمی (یعنی بدون پرداخت بیمه) تشکیل داده و حتی سهم اشتغال غیر رسمی در برخی از استان های کشور به بیش از 70 درصد نیز رسیده است.
2- کاهش جذابیت های خدمات بیمه ای و هم چنین دریافتی های مستمری بگیران : طبق گزارش مرکز پژوهش های مجلس با عنوان افکارسنجی درباره نگرش مردم به وضعیت صندوق‌های بازنشستگی که سال گذشته انجام شده، اگر چه حدود 85 درصد مردم لزوم داشتن بیمه بازنشستگی را خیلی زیاد یا زیاد عنوان کرده اند، اما بیش از نیمی از بازنشستگان (55.6 درصد)، مهم ترین مشکل خود در ارتباط با صندوق های بازنشستگی را به غیر از مشکل مالی، در زمینه خدمات درمانی دانسته اند. این کاهش جذابیت، سوال مهمی را پیش پای شاغلان جدید قرار می دهد که چرا با افق نه چندان امیدوارکننده حقوق بازنشستگی و نیز خدمات نه چندان مطلوب (طبق موارد یادشده) باید اقدام به پرداخت بیمه کنند؟
در مجموع با توجه به پژوهش انجام شده در اتاق بازرگانی ایران که طی آن، رابطه افزایش نرخ مشارکت با رشد متناسب حقوق و دستمزد اثبات شده است، باید گفت یک راه مطمئن برای ترمیم زخم ناترازی صندوق های بازنشستگی، افزایش نیروی کار به بازار کار با رشد متناسب دستمزدهاست و سرکوب دستمزدها، احتمال کاهش نرخ مشارکت و بیمه گریزی در بازار کار را تقویت خواهد کرد.