ندای لرستان - خراسان /تازه ترین برآوردهای بین المللی از روندهای بازار کار کشور نشان می دهد که تا کمتر از یک دهه آینده، 25 درصد مشاغل کشور در معرض جایگزینی با هوش مصنوعی قرار دارند و ایران نیاز به سرمایه گذاری حداقل 10 میلیارد دلاری در این زمینه دارد.
برآوردهای بین المللی از وضعیت تطبیق اقتصاد ایران با تحولات دنیای دیجیتال حاکی از این است که در کشور ما، پتانسیل بالایی برای بهره گیری از هوش مصنوعی در اقتصاد وجود دارد. طبق این یافته ها، انتظار می رود تا کمتر از یک دهه آینده، یک چهارم مشاغل موجود در کشور دستخوش تغییر شوند. نکته قابل توجه این جاست که در بین حوزه های در معرض تغییر، نفت و گاز و خودرو قرار دارند که اتفاقاً در آن ها شاهد حضور بزرگ ترین شرکت های کشور هستیم.
مکانیزاسیون، موضوعی است که احتمالاً آن را با حوزه های کشاورزی و صنعتی می شناسیم. با این حال دامنه کاربرد این عبارت در سال های اخیر با مطرح شدن موضوعی به نام «یادگیری ماشین و یادگیری عمیق» متحول شده و این پدیده می رود تا تغییرات بزرگی در بازار کار رقم بزند. به عبارت دیگر اگر چه زمانی دستگاه های اتوماسیون، با برنامه ریزی قبلی کارهای ثابت را انجام می دادند، اما اتوماسیون به مدد فناوری هوش مصنوعی هم اینک با به کارگیری بازخورد داده ها در حین اجرای عملیات ماشینی، دایم در مسیر یادگیری قرار گرفته و همین موضوع موجب شده تا عرصه بر مشاغل بسیاری در آینده ای نه چندان دور تنگ شود.
مشاغل در سطح جهانی چقدر تغییر خواهند کرد؟
پیشتر گزارش 22 دی ماه همین صفحه نشان می داد که تا 5 سال آینده بازار کار جهانی در آستانه تحولی قابل توجه قرار گرفته است. بر این اساس، به طور کلی رسته هایی از جمله خدمات مالی و بازار سرمایه، خدمات اطلاعات و فناوری، رسانه و نشر، از جمله مواردی هستند که در سطح بین المللی پیش بینی می شود با موج های قوی تر تغییرات اتوماسیونی مواجه شوند. از سوی دیگر کشاورزی، تولید کالاهای مصرفی و همچنین مهندسی ساخت و ساز از جمله رسته هایی به شمار می روند که کمتر در معرض اتوماسیون شدن قرار می گیرند. (در نمودار به نقل از گزارش «مشاغل آینده» مجمع جهانی اقتصاد در سال 2023، احتمال بروز 4 اتفاق برای رسته های منتخب شغلی از جمله احتمال قرار گرفتن در معرض اتوماسیون (آبی کمرنگ)، احتمال ارتقای بهره وری نیروی کار (آبی با شدت رنگ میانه)، احتمال پایین تاثیرپذیری از هوش مصنوعی (آبی پررنگ) و احتمال تقریباً صفر تاثیرپذیری از هوش مصنوعی (سیاه) را نشان می دهد.)
![]()
پتانسیل بالای ایران در حوزه بهره گیری از هوش مصنوعی در مشاغل
با این اوصاف، گزارش 2024 صندوق بین المللی پول با عنوان «هوش مصنوعی و آینده کار» نشان می دهد که ایران در دسته بندی اقتصادهای نوظهور، دارای پتانسیل بالایی برای بهره گیری از هوش مصنوعی است.
امیرعباس محمدی کوشکی کارشناس کمیته نوآوری سازمان ملل متحد در این باره می گوید: در گزارش مذکور ایران در دسته بندی های انجام شده، جزو اقتصادهای نوظهور قرار گرفته است. این اقتصادها به طور میانگین نرخ رشد سالانه 3.5 درصدی را تجربه کرده اند که بخشی از آن با پذیرش فناوری های جدید از جمله هوش مصنوعی بوده است.
با این اوصاف، در شرایطی که میانگین امتیاز اقتصادهای نوظهور در شاخص آمادگی دیجیتال 52 از 100 بوده، امتیاز ایران در این زمینه 48 از 100 برآورد می شود که نشان دهنده پتانسیل بالای ایران در بهره گیری از هوش مصنوعی در بین اقتصادهای نوظهور است.
یک چهارم مشاغل کشور در معرض تهدید هوش مصنوعی؛ به چقدر سرمایه گذاری نیاز داریم؟
این گزارش برآورد قابل توجهی از اتکای بازار کار کشور به فناوری های جدید دارد و حاکی از آن است که در حال حاضر 25 درصد از مشاغل موجود در ایران در معرض اتوماسیون و جایگزینی با هوش مصنوعی قرار دارند. این گزارش برآورد می کند در شرایطی که میانگین سرمایه گذاری در فناوری هوش مصنوعی در حدود 5 درصد تولید ناخالص داخلی است، در ایران نیاز به سرمایه گذاری حداقل 10 میلیارد دلاری در زیرساخت های دیجیتال تا سال 2035 وجود دارد.
برآورد رشد بهره وری در برخی رسته های صنعتی
سرپرست تیم اختراعات و نوآوری ایران با تاکید بر این که ایران، به‌عنوان یک اقتصاد نوظهور، پتانسیل بالایی برای بهره‌گیری از هوش مصنوعی دارد، در گفت وگو با ایسنا خاطرنشان می کند: با این‌حال، چالش‌هایی مانند نابرابری دیجیتال، کمبود مهارت‌های پیشرفته نیروی کار و ضعف در زیرساخت‌ها و قوانین مرتبط، مانع بهره‌برداری کامل از این فناوری شده است.
وی با اشاره به فرصت ها و چالش های هوش مصنوعی در ایران می گوید: در صنعت نفت و گاز، هوش مصنوعی می‌تواند هزینه‌های تولید را تا 15 درصد کاهش و بهره‌وری را تا 20 درصد افزایش دهد. کشاورزی هوشمند نیز می‌تواند بهره‌وری محصولات را تا 30 درصد افزایش دهد و منابع آبی را بهینه کند.همچنین، توسعه فناوری اطلاعات در ایران می‌تواند تا سال 2030، دو میلیون شغل جدید ایجاد کند. این فرصت‌ها در حوزه‌هایی مانند تحلیل داده، برنامه‌نویسی و امنیت سایبری بیشترین تاثیر را خواهند داشت.
وی ادامه داد: در زمینه چالش‌ها نیز بر اساس گزارش صندوق بین‌المللی پول، 21 درصد جمعیت ایران همچنان به اینترنت پرسرعت دسترسی ندارند. این نابرابری دیجیتال به‌ویژه در مناطق روستایی و محروم شدیدتر است. همچنین، تنها 30 درصد از نیروی کار ایران دارای مهارت‌های پیشرفته دیجیتال هستند. نبود چارچوب‌های قانونی مناسب برای مدیریت تاثیرات اجتماعی هوش مصنوعی نیز از چالش‌های مهم است.