چاپ

ندای لرستان - خراسان / «مادرانگی از خانه تا قلب جامعه» عنوان یادداشت روز در روزنامه خراسان به قلم هدا مصطفائی است که می‌توانید آن را در ادامه بخوانید:
یکی از زیباترین و پرمعناترین القابی که به حضرت فاطمه زهرا(س) نسبت داده شده، «ام‌ابیها» است؛ به معنای «مادر پدرش». این کنیه که توسط پیامبر اکرم(ص) به ایشان اعطا شد، نه صرفاً نشان‌دهنده نقش عاطفی ایشان در زندگی رسول خدا، بلکه تجلی عمیق مفهومی تحت عنوان «مادرانگی» در ابعاد معنوی، عاطفی و اجتماعی است. حضرت زهرا(س) نه فقط فرزند، بلکه پناهگاه، یار و حامی‌ای بودند که توانستند در دشوارترین شرایط پدر بزرگوارشان را حمایت کنند.
مفهوم «مادرانگی» در سیره حضرت زهرا(س) فراتر از نقش‌های معمول در خانواده، به بُعدی اجتماعی و معنوی نیز گسترش می‌یابد. چرا که ایشان به لحاظ زیستی که مادر پیامبر گرامی اسلام(ص) نبودند، بلکه به نظر ذکر این کنیه علاوه بر تکریم، حکایت از نوعی ویژگی خاص می‌تواند داشته باشد. این چه ویژگی است که حتی نقش دختری و ویژگی‌های دلسوزانه و شفقت محور دخترانه نیز کفایت توصیف این ویژگی نبوده است. آنچه از درک این مفهوم به نظر می‌رسد این است که نگرش عمیق به مادرانگی، ظرفیتی عظیم برای بازاندیشی در مفهوم مادر بودن در جامعه امروز به ما ارائه می‌دهد.
مادرانگی؛ فراتر از کلیشه‌ها
در طول تاریخ، غالبا مادرانگی در چارچوب کلیشه‌های محدودکننده تعریف شده است. آنچه در این کلیشه به انتظار از مادری و نمادی آرمانی از مادر تبدیل شده است، خدمت بی‌قید و شرط، ازخودگذشتگی بی‌حد، مراقبت یک تنه از فرزندان و منحصرشدن به امور معمول خانوادگی در چارچوب انحصاری خانه بدون ابراز خستگی و عصبانیت است. از این روست که در بعضی نگرش‌ها مانند برخی نگرش‌های فمینیستی، مادری را به عنوان باری می‌دانند که فرهنگ جامعه مردسالار آن را بر دوش زنان گذاشته تا ایشان را محدود کند، از این رو مادری را مقدس نمی‌دانند و برخی گرایش‌های رادیکال نیز به دنبال رهایی بخشی از آن هستند. هم این نگاه و هم نگاه متحجرانه، نقش‌های عمیق‌تر و متنوع‌تری را که یک مادر می‌تواند ایفا کند، نادیده می‌گیرند.

اما آنچه از آموزه‌های دینی ما من جمله «ام‌ابیها بودن» یا در وصیت معروف حضرت زهرا(س) که می‌فرمایند: «به فرزندانم تا روز قیامت سلام مرا برسان» برمی‌آید، این است که در آموزه‌های اسلامی نوع نگاه به رابطه مادر-فرزندی و نقش مادری متفاوت است. به عنوان نمونه الگویی که حضرت زهرا(س) از مادربودن نشان می‌دهند، نه تنها به معنای مراقبت از فرزندان، بلکه به معنای مسئولیت‌پذیری دربرابر سایرین است. چرا این ویژگی به صورت انتساب زنانه‌اش مطرح می‌شود؟ به نظر از جهت وجه تمثیلی و مفهومی که در این واژه مستتر است. آنچه به صورت طبیعی در اغلب موجودات مشاهده می‌شود، مادری یعنی امن بودن، در شرایط سخت مدیریت بحران کردن و تلاش کردن برای حفظ آرامش.
مادر نسبت به پدیده‌های مختلف و روابط انسانی مانند جزئی از وجودش برخورد کرده و آن را از آسیب‌ها پالایش می‌کند و پرورش می‌دهد تا حیات بیابد. عشق آگاهانه و نه قربانی‌گونه را بدون قید و شرط ابراز می‌کند، نیازها را تا حد امکان می‌شناسد و با آن هماهنگ می‌شود تا قدم به قدم رشد حاصل شود. به عبارتی احساسات بنیادینی چون امنیت، ارزشمند و مهم بودن، احساس تعلق، اعتماد، حمایت، احساس قوی مسئولیت نسبت به موجودی دیگر و رشد سالم را برای افراد و در محیط ایجاد می‌کند. همچنین مادر با وجود برخی ناملایمات از سوی فرزند باز هم نگاه دلسوزانه و مهربانانه خودش را دریغ نمی‌کند.
ضرورت ترویج مادرانگی در جامعه امروز
در عصر مدرن که با چالش‌هایی نظیر فردگرایی افراطی، کاهش تعاملات خانوادگی و اجتماعی و بحران های مختلف اجتماعی مواجه هستیم، توجه عمیق به مادرانگی به عنوان یک نیروی نجات بخش در ابعاد معنوی و اجتماعی می‌تواند نقشی محوری در حل این بحران‌ها ایفا کند و ابزاری برای تقویت ارتباطات انسانی و ظرفیتی بی‌پایان برای ایجاد تغییرات مثبت باشد. مادرانگی در دنیای امروز می‌تواند به معنای ایجاد فضایی برای آرامش، همدلی و تسکین در میان بحران‌های گوناگون در خانواده و جامعه باشد. به طور کلی برای ترویج مادرانگی به سبک و سیاق حضرت زهرا(س)، باید از برخی کلیشه‌های ناصحیح مرسوم فاصله گرفت و مادرانگی را به‌عنوان مفهومی جامع‌تر معرفی کرد.
آیا مادرانگی ویژگی صرفا زنانه است؟
اگرچه به دلیل برخی ویژگی‌های فطری و نقش زنان در بارداری، شیردهی و اثرات هورمونی مادرانگی از منظر زیست‌شناختی و برخی شرایط تاریخی بیشتر به زنان نسبت داده می‌شود، با این حال، جنبه‌های روان‌شناختی، فرهنگی و اجتماعی مادرانگی محدود به زنان نیست. مادرانگی بیش از آن‌که ویژگی ذاتی زنانه باشد، یک پدیده انسانی است که در ساختارهای اجتماعی و روابط عاطفی هم اثرگذار است. تحقیقات علمی نیز نشان می‌دهد که مردان نیز می‌توانند بخشی از ویژگی‌های مادرانگی را ایفا کنند.
واقعی‌تر به مادری نگاه کنیم
گاهی در جامعه به دلیل نگاه آرمان‌گرایانه و غیرواقع‌بینانه به مادری یا مادرانگی شاهد طرد یا فاصله‌گیری از نقش مادری هستیم. برای پرداخت صحیح و بجا به مادری، باید دیدگاه متعادلی ارائه شود که به زنان به‌عنوان انسان‌هایی با هویت چندبعدی احترام بگذارد. این پرداخت باید واقعیت‌های مادری را همراه با زیبایی‌ها و چالش‌های آن بازتاب دهد، به نقش دیگران در حمایت از مادر اشاره کند و از کلیشه‌های جنسیتی ناصحیح فاصله بگیرد. به عبارتی نباید مادری را به حدی ایده‎آل‌سازی کرد که از دسترس خارج به‌نظر برسد یا فشار روانی به مادران وارد کند، و درعین‌حال نباید نقش عاطفی و حیاتی آن را کم‌اهمیت جلوه داد. به عنوان نمونه، انتظار آرمان‌گرایانه از مادر در پرورش فرزند نباید منجر به کم توجهی به مسئولیت پدر و سایر اعضای خانواده و اجتماع در این زمینه شود. گاهی با کوچک‎ترین خطای فرزند، مادر قضاوت می‌شود. مادری در خلأ اتفاق نمی‌افتد. نقش سایر افراد خانواده، جامعه و حاکمیت نیز در حمایت از مادران بسیار حیاتی است. همراهی و ایجاد فرصت برای ظهور و بروز مادرانگی در کلان جامعه نیز از جمله حمایت‌های دیگر می‌تواند باشد.گاهی این کلیشه وجود دارد که مادر خوب، مادر فداکار و بی‌عیب و نقص است. اما واقعیت امر این نیست. بسیار دیده‌ایم که مادرانی خطاهای رفتاری، تربیتی و ... داشته‌اند. مادر نیز انسانی است مانند هر انسان دیگر. مادر مطلوب، به تعبیر برخی مادری است کافی. یعنی تلاشش را در مسیر امن بودن انجام می‌دهد. نه این که به دنبال کسب آگاهی در زمینه مادری نباشیم اما بخشی از نتیجه ایده‎آل‌گرایی این است که عده ای از بانوان به دلیل نگرانی از عدم توانایی در تحقق برخی ویژگی‌ها ترجیح می‌دهند، مادر نشوند.
کوتاه سخن
حضرت زهرا (س) الگویی ابدی در مفهوم مادرانگی ارائه می‌دهند. در عصری که نیاز به عشق، مسئولیت‌پذیری، امنیت و اقدامات دلسوزانه بیش از هر زمان دیگری احساس می‌شود، توسعه فرهنگ و سیره حضرت زهرا(س) در قالب مادرانگی می‌تواند جامعه‌ای را بسازد که در آن مادرانگی، نه کلیشه‌ای محدودکننده، بلکه نیرویی الهام‌بخش برای تعالی فرد و اجتماع اعم از خانواده و جامعه باشد.