بزرگنمايي:

ندای لرستان - دنیای اقتصاد /متن پیش رو در دنیای اقتصاد منتشر شده و بازنشرش در آخرین خبر به معنای تاییدش نیست
رحمن قهرمانپور| از زمان انعقاد برجام در 23 تیرماه 1394 تا امروز، 9سال زمان سپری شده است؛ ولی شرایطی که به لحاظ وضعیت غنی‌‌‌سازی در ایران و وضع تحریم‌‌‌ها از سمت طرف مقابل وجود دارد، به دلیل خروج یک‌‌‌جانبه دونالد ترامپ، رئیس‌‌‌جمهور پیشین آمریکا از برجام در اردیبهشت‌ماه ربطی به آن مقطع ندارد. امروز وضعیت غنی‌‌‌سازی ایران نسبت به آنچه در برجام آمده، از چند منظر تغییر کرده است. نخست شروع غنی‌‌‌سازی 60درصدی از سوی ایران است که قبلا چنین اقدامی صورت نمی‌‌‌گرفت. دومین مساله آغاز مجدد غنی‌‌‌سازی 20‌درصدی است که با شروع برجام این غنی‌‌‌سازی نیز متوقف شده بود، اما بعد از خروج یک‌جانبه ترامپ از برجام دوباره راه‌‌‌اندازی شد.
نکته دیگر به بحث سانتریفیوژهای پیشرفته مربوط می‌شود که در برجام نامی از آنها برده نشده بود، اما امروز سانتریفیوژهای نسل 6، 7 و 8 نیز در ایران استفاده می‌شود. باید توجه داشت که سرعت غنی‌‌‌سازی در سانتریفیوژهای پیشرفته بالاتر است؛ به این معنا که هم حجم و میزان اورانیوم غنی‌‌‌شده ایران (5درصدی، 20درصدی و 60 درصدی) افزایش پیدا کرده و هم به درجه غنی‌‌‌سازی اضافه شده است؛ یعنی امروز غنی‌‌‌سازی 60‌درصدی داریم. در عین حال سانتریفیوژهایی که با سرعت بیشتری غنی‌‌‌سازی انجام می‌‌‌دادند نیز وارد مدار غنی‌‌‌سازی اورانیوم شدند. این سه‌تحول بسیار مهم است که از زمان خروج واشنگتن از برجام در ایران رخ داده است.
در این بین یکی از مواردی که در قطعنامه 2231 لحاظ شده، مساله اسنپ‌بک است. اما ماجرا چیست؟ باید توجه داشت که فعال‌شدن اسنپ‌بک بیشتر یک فرآیند سیاسی است تا حقوقی. این صحیح است که برجام یک‌توافق حقوقی نیز است، ولی جنبه سیاسی آن بیشتر غلبه دارد. در قطعنامه 2231 یک سازوکاری پیش‌بینی شده مبنی بر اینکه اگر یکی از طرفین برجام یعنی روسیه، چین‌‌‌، آمریکا، اتحادیه اروپا و سه‌کشور اروپایی شامل انگلیس، فرانسه و آلمان نسبت به نقض توافق برجام توسط ایران اعتراض داشته باشند، می‌‌‌توانند آن را در کمیسیون اجرایی مطرح کنند. اگر قانع شدند که مساله ختم می‌شود، اما اگر نشدند آن را در هیات وزرای خارجه مطرح می‌کنند و اگر در آنجا نیز قانع نشدند، این فرآیند ادامه خواهد داشت.
طبق آنچه در اسنپ‌بک آمده است، اگر هریک از این کشورها به هر دلیلی از توضیحات ایران قانع نشد، این کشور می‌‌‌تواند به شورای امنیت مراجعه کند و درخواست فعال‌شدن مجدد مکانیزم ماشه را داشته باشد. اما نکته‌‌‌ای که وجود دارد سازوکار آن به گونه‌‌‌ای است که دیگر امکان حق وتو وجود ندارد؛ یعنی اگر یکی از کشورهای اروپایی به هر دلیلی خواهان آن شود که مکانیزم ماشه فعال شود، چین و روسیه نمی‌‌‌توانند مانع از آن شوند و قرار نیست هیچ‌گونه رای‌‌‌گیری انجام شود. در این مکانیزم و در چنین شرایطی، تحریم‌‌‌ها به صورت خودکار و در زمانی که معین شده، باز خواهد گشت. این در حالی است که ایران بارها اعلام کرده است افزایش درجه غنی‌‌‌سازی یک اقدام سیاسی است با هدف اینکه طرف مقابل به تعهدات خود بازگردد. ایران در زمان غنی‌‌‌سازی 20درصدی این مساله را اعلام کرده بود.
اکنون نیز ایران به نظر با همین هدف، غنی‌‌‌سازی 60درصدی را دنبال می‌کند؛ یعنی تهران به دنبال این نیست که حتما غنی‌‌‌سازی 60درصدی داشته باشد؛ بلکه این اقدام را به‌عنوان یک ابزار بازدارنده و سیاسی در پیش گرفته است. در این بین مانند غنی‌‌‌سازی 20‌درصدی این امکان وجود دارد که در صورت رسیدن به توافق، ایران غنی‌سازی 60درصدی را نیز موقتا متوقف کند. البته امروز شرایط برای مذاکرات هموار نیست؛ زیرا روابط ایران و اروپا به دلیل جنگ روسیه و اوکراین و اتهاماتی که علیه ایران مطرح شده، دچار تنش است و در عین حال در داخل ایالات‌متحده آمریکا، انتخابات ریاست‌جمهوری در پیش است و حزب دموکرات نمی‌‌‌خواهد فعلا برای مذاکره با ایران ریسک کند.
ضمن اینکه بعد از جنگ اوکراین، هماهنگی و اراده مشترکی که در بین قدرت‌‌‌های هسته‌‌‌ای یعنی روسیه، چین، اروپا و آمریکا برای همکاری با هدف رسیدن به توافق با ایران وجود داشت، ظاهرا دیگر وجود ندارد. بنابراین امروز این سه‌عامل باعث شده است تا وضعیت احیای مذاکرات به بن‌‌‌بست برسد.