ندای لرستان - دانشمندان هشدار داده‌اند که تلاش برای تولید «سلول‌ های آینه‌ای» در آزمایشگاه می‌تواند منجر به نوعی همه‌گیری مخفی جهانی شود که هیچ راهی برای از بین بردن آن وجود نداشته باشد. این همه‌گیری می‌تواند تمام اشکال حیات روی زمین، از انسا‌ن‌ها گرفته تا گیاهان را تهدید کند

روز پنج‌شنبه، گروهی از دانشمندان برجسته، شامل تعدادی از برندگان جایزه نوبل و متخصصان سلامت جهانی، درباره انجام یک مجموعه از تحقیقات تازه هشدار داده‌اند؛ تحقیقاتی که برای ساخت نوعی سلول مصنوعی انجام می‌شود و از نظر این دانشمندان می‌تواند تهدیدی جدی برای زندگی روی زمین باشد.
این سلول‌های مصنوعی که به نام «سلول‌های آینه‌ای» شناخته می‌شوند، ممکن است روزی به پایه‌ای برای «زندگی آینه‌ای» تبدیل شوند؛ نوعی ارگانیسم مصنوعی که در سطح مولکولی کاملاً برعکس موجودات زنده‌ای که می‌شناسیم عمل می‌کند. 38 دانشمند در مقاله‌ای که اخیرا در مجله Science منتشر شده، توصیه کرده‌اند که تا اوضاع از کنترل خارج نشده است، تحقیقات روی «زندگی آینه‌ای» فوراً متوقف شود.
سلول‌های آینه‌ای چیستند؟
برای درک مفهوم زندگی آینه‌ای، ابتدا باید به زندگی طبیعی نگاهی بیندازیم. اجزای اصلی زندگی، مانند DNA و پروتئین‌ها، ویژگی‌ای به نام چیرالیتی دارند. این واژه از کلمه‌ای یونانی به معنای «دست‌سانی» گرفته شده و به این معناست که این مولکول‌های اساسی در دو نوع ظاهر می‌شوند: با جهت‌گیری راست‌دست یا چپ‌دست. به عنوان مثال، DNA از یک مارپیچ دوتایی راست‌دست از قندها تشکیل شده است، مثل نردبانی که فقط در یک جهت پیچ خورده است. در مقابل، پروتئین‌ها از آمینواسیدهای چپ‌دست ساخته شده‌اند.
به گفته دانیل سدبروک در مقاله‌ای که در سال 2016 برای مجله Smithsonian نوشت، «نسخه‌های دست مخالف از آمینواسیدها و قندها در جهان وجود دارند، اما هیچ موجود زنده شناخته‌شده‌ای از آنها استفاده نمی‌کند». وجود این نسخه‌های مخالف یکی از عجیب‌ترین ویژگی‌های زندگی روی زمین است.
مولکول‌های راست‌دست و چپ‌دست قابل تعویض نیستند، همان‌طور که دست چپ شما در یک دستکش راست‌دست به درستی جا نمی‌گیرد. اما وقتی دست چپ خود را در مقابل آینه می‌گیرید، به نظر می‌رسد که مانند دست راست شما شده است.
چرا این تحقیق خطرناک است؟
در سال‌های اخیر، دانشمندان شروع به ساخت نسخه‌های مصنوعی از این مولکول‌های «آینه‌ای» در آزمایشگاه کرده‌اند؛ یعنی پروتئین‌های راست‌دست و قندهای چپ‌دست.
اگر این تحقیقات به سمت ساخت سلول‌های آینه‌ای ادامه پیدا کند، به گفته جک سوزتاک، شیمیدان برنده جایزه نوبل از دانشگاه شیکاگو و یکی از نویسندگان مقالۀ جدید، «عواقب آن می‌تواند فاجعه‌ای جهانی به بار آورد».

عواقب عمیق این موضوع از سطح مولکولی آغاز می‌شود. آمینواسیدهای راست‌دست در نگاه اول شبیه همتایان چپ‌دست خود هستند، اما در واقع تجزیه آنها بسیار دشوارتر است، زیرا آنزیم‌های موجودات زنده روی زمین برای تجزیه پروتئین‌هایی با چیرالیتی چپ‌دست طراحی شده‌اند. به عنوان مثال، شما نمی‌توانید درپوشی را خلاف جهت رزوه‌هایش باز کنید، همان‌طور که نمی‌توانید مولکولی با ساختار مخالف را به راحتی تجزیه کنید.
این نگرانی باعث شده است که دانشمندان درخواست کنند تا قبل از اینکه تحقیقات از کنترل خارج شود، فوراً متوقف شود.
از نظر افرادی که به این تحقیق خوش‌بین هستند، ویژگی مولکول‌های آینه‌ای می‌تواند در مبارزه با بیماری‌های مزمن مفید واقع شود. به گفته مایکل کی، بیوشیمیدانی از دانشگاه یوتا و یکی از نویسندگان مقالۀ جدید، «وقتی درمان‌های پروتئینی یا اسید نوکلئیک را به یک فرد می‌دهید، آنزیم‌های گوارشی بدن آنها را به سرعت تجزیه می‌کنند، گاهی در عرض چند دقیقه».
اما از سوی دیگر، مولکول‌های آینه‌ای «توسط این آنزیم‌های گوارشی شناسایی نمی‌شوند»، که این باعث می‌شود که این مولکول‌ها به عنوان درمان برای «مدت طولانی‌تری موثر باقی بمانند».
خطر مولکول‌های آینه‌ای
اما همین ویژگی می‌تواند این سلول‌ها را خطرناک کند. در یک گزارش فنی 299 صفحه‌ای که دانشمندان هشداردهنده منتشر کرده‌اند، تیم تحقیقاتی هشدار داده است که «باکتری‌های آینه‌ای به اندازه کافی قوی می‌توانند بدون هیچ مانعی از سوی کنترل‌های زیستی طبیعی، در محیط گسترش یابند».
نویسندگان اشاره می‌کنند که تاثیر این «پاتوژن‌های فرصت‌طلب خطرناک» می‌تواند به طیف گسترده‌ای از موجودات چندسلولی، از جمله انسان، گسترش یابد.
به گزارش New York Times، سلول‌های آینه‌ای که در آزمایشگاه ساخته می‌شوند، ممکن است کارکنان را آلوده کنند «بدون اینکه سیستم ایمنی آنها هیچ مقاومتی نشان دهد». از آنجا، این سلول‌ها می‌توانند با همان مخفی‌کاری گسترش یابند تا زمانی که یک «همه‌گیری آینه‌ای» خارج از کنترل در جهان شکل بگیرد.
تهدیدی برای همه موجودات زنده
این شکل‌های مصنوعی زندگی تنها انسان‌ها را تهدید نمی‌کنند. حیوانات و گیاهان نیز مقاومت کمی در برابر آنها خواهند داشت. کل اکوسیستم‌ها ممکن است در معرض خطر قرار گیرند. به گفته دیپا آگاش، زیست‌شناسی از مرکز ملی علوم زیستی در هند، «تاثیر این شکل مصنوعی حیات بر زنجیره غذایی ویرانگر خواهد بود».
این سناریوی آخرالزمانی ممکن است شبیه به داستان‌های علمی-تخیلی به نظر برسد، اما نویسندگان این هشدار، که بسیاری از آنها زیست‌شناسان مصنوعی هستند، به خوبی از خطراتی که تحقیقاتشان می‌تواند در صورت کنترل‌نشدن برای جهان ایجاد کند، آگاهند.
مایکل کی در بیانیه‌ای می‌گوید: «ما فکر می‌کنیم اکنون فرصتی وجود دارد تا قبل از اینکه معیشت کسی به این تحقیقات وابسته شود، مرزهای مسئولانه تحقیق را تعریف کنیم. مرزهایی که باید توسط مقامات نظارتی به دقت ارزیابی شوند و مرزهایی که نباید از آنها عبور کنیم».
در مقاله‌ای جداگانه که در مجله The Scientist منتشر شده است، جان گلس و کیت آدامالا، دو زیست‌شناس مصنوعی و از امضاکنندگان مقاله Science، استدلال می‌کنند که خطرات این تحقیقات بسیار بیشتر از فواید آن است.
آنها می‌نویسند: «کنجکاوی به‌تنهایی دلیل کافی برای خلق چیزی که می‌تواند این‌قدر خطرناک باشد نیست. برای خیر بشریت باید از خلق زندگی آینه‌ای پرهیز کنیم».