ندای لرستان - خراسان /اظهارات وزیر نیرو حاکی از این است که برنامه افزایش 3 برابری ظرفیت نیروگاه‌های خورشیدی کشور تا سال آینده در دستور کار این وزارتخانه قرار گرفته است. چه موانعی پیش روی توسعه این بخش وجود دارد و راهکارهای موجود چیست؟ 
 ​​
به رغم ظرفیت 120 هزار مگاواتی کشور برای بهره مندی از انرژی‌های تجدید پذیر در تولید برق، تا پایان سال گذشته تنها حدود 1.2 هزار مگاوات نیروگاه تجدیدپذیر در کشور نصب شده است. با این حال، با پررنگ شده مسئله ناترازی برق، هم اینک وزیر نیرو از عزم این وزارتخانه برای 3 برابر کردن ظرفیت برق خورشیدی کشور تا سال آینده خبر داده است. چه موانعی پیش روی رشد 3 برابری در این عرصه وجود دارد و راهکارهای موجود چیست؟

به گزارش، سال هاست که کارشناسان نسبت به ظرفیت های بالای کشور ما در تنوع بخشی به سبد منابع تولید برق اشاره می کنند. با این حال به نظر می‌رسد به دلیل اتکای خوش‌بینانه به منابع گاز، این موضوع تاکنون مغفول مانده است. هم اینک وزیر نفت آماری در خصوص توسعه نیروگاه های خورشیدی تا پایان سال جاری و سال آینده خبر داده که نشان می دهد تصمیم این وزارتخانه در مسیر یادشده و به رغم مسائل موجود، جدی است.
افزایش ظرفیت نیروگاه های خورشیدی به بیش از 4 هزار مگاوات تا سال آینده
به گزارش خبرگزاری ایسنا، عباس علی آبادی وزیر نیرو از تلاش ها برای افزایش ظرفیت نیروگاه های خورشیدی در کشور خبر داد و گفت: شبکه برق کشور، شبکه بزرگی است و با ظرفیت تولید و مصرف سالانه حدود 350 میلیارد کیلووات ساعت برق، ظرفیت جذب و نصب بیش از 30 هزار مگاوات نیروگاه خورشیدی را به لحاظ فنی دارد. وی ادامه داد: ما در حال تلاش برای تحقق این ظرفیت با همکاری بخش خصوصی هستیم. محیط سرمایه‌گذاری را جذاب و بازار مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنیم تا همکاری کنند. از ابتدای دولت نیز تاکنون قراردادهای قابل توجهی در این زمینه منعقد شده است.وزیر نیرو با اشاره به این که تا پایان امسال تا 500 مگاوات به ظرفیت نیروگاه‌های کشور اضافه خواهد شد، افزود: با توجه به این که ظرفیت فعلی نیروگاه‌های خورشیدی کشور تا الان حدود 1200 مگاوات بوده است، با این افزایش، پیش‌بینی می‌شود که تا سال آینده این رقم به بیش از 3 تا 4 هزار مگاوات برسد که قابل توجه است.
در تولید برق تجدیدپذیر کجا قرار داریم؟
آمارها حاکی از این است که تا سال گذشته، ظرفیت اسمی نیروگاه های کشور به 92.3 هزار مگاوات رسیده که البته قدرت تامین شده در اوج، چیزی بین 60 - 65 هزار مگاوات بوده است. با این حال، نگاهی به وضعیت سبد تولید برق کشور حاکی از آن است که سهم انرژی های تجدیدپذیر (منظور انرژی های خورشیدی و بادی) در تامین برق کشور، کمتر از یک درصد بوده است.
رشدنیافتگی تامین برق تجدیدپذیر در کشور ما از دو جنبه قابل تامل است:
1-عقب ماندگی سهم برق تجدیدپذیر از کل برق کشور نسبت به روندهای جهانی: داده های مربوط به انرژی در ایران و جهان نشان می دهد در سال 2000 میلادی، سهم انرژی تجدیدپذیر بادی و خورشیدی از کل انرژی اولیه در دنیا به ترتیب برابر با 0.01 و 0.09 درصد بوده است. اما بی توجهی به توسعه این بخش در ایران موجب شده تا این اختلاف بیشتر شود. به نحوی که در سال 2022، سهم تجدیدپذیر بادی و خورشیدی از کل انرژی اولیه در دنیا به 5.33 درصد رسیده و این عدد در ایران کمتر از 0.16 درصد است.
2-فاصله زیاد تامین برق تجدیدپذیر با ظرفیت های موجود در کشور: گزارش مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که در حال حاضر، مجموع ظرفیت توان انرژی تجدیدپذیر شامل «خورشیدی»، «بادی»، «برق آبی کوچک»، «زیست توده» و «زمین گرمایی»در کشور معادل 124 هزار مگاوات است که در این میان ظرفیت ها تنها در دو حوزه خورشیدی و بادی بیش از سایرین بوده و به میزان 120 هزار مگاوات تخمین زده می شود. با این حال، همان طور که در اظهارات علی آبادی وزیر نیرو نیز مشاهده می شود، ظرفیت فعلی نیروگاه‌های خورشیدی کشور تا الان حدود 1200 مگاوات بوده که چیزی در حدود یک صدم ظرفیت موجود است.
2 مانع مهم توسعه برق تجدیدپذیر در ایران
با توجه به آن چه بیان شد، این سوال اساسی مطرح است که چرا در کشور ما انرژی‌های تجدید پذیر تاکنون توسعه نیافته است؟ به نظر می رسد در این زمینه نقش دو عامل بسیار پررنگ است.
1-کمبود منابع مالی و عدم امکان رقابت نیروگاه های تجدیدپذیر با سایر نیروگاه ها: یکی از مهم ترین مشکلات موجود در توسعه انرژی های تجدیدپذیر در کشور، کمبود منابع مالی و نبود امکان رقابت این نیروگاه ها با سایر نیروگاه ها با توجه به نرخ پایین سوخت در نیروگاه های حرارتی است. تنها منبع مطمئن و پایدار وزارت نیرو برای پرداخت هزینه خرید تضمینی برق تجدیدپذیر، عوارض موضوع ماده 5 قانون حمایت از صنعت برق بوده که با توجه به نوسان های ارزی و به تبع آن، افزایش هزینه تمام شده برق تجدیدپذیر، کفاف هزینه خرید تضمینی برق از ظرفیت های موجود را نیز نکرده است. همچنین با توجه به قیمت پایین سوخت تحویلی به نیروگاه‌های حرارتی، عملاً نیروگاه های تجدیدپذیر به لحاظ صرفه اقتصادی، امکان رقابت با نیروگاه های حرارتی را نداشته اند. از سوی دیگر نیروگاه های تجدیدپذیر نسبت به نیروگاه های حرارتی به سرمایه گذاری بیشتری نیاز دارند و تامین سرمایه اولیه آن با توجه به جذابیت پایین سرمایه گذاری با مشکل روبه روست.
2-ناترازی اقتصادی صنعت برق: لایه دیگری از نبود توسعه یافتگی برق تجدیدپذیر در کشور به طلب بالای صنعت برق از دولت بر می گردد. در این راستا، مطابق ماده 6 قانون حمایت از صنعت برق، سازمان برنامه می بایستی اعتبار لازم برای پرداخت مابه التفاوت قیمت فروش تکلیفی انرژی برق با قیمت تمام شده را به وزارت نیرو پرداخت کند. در سال 1401، متوسط بهای تمام شده هر کیلووات ساعت برق کشور برابر با 3266 ریال و متوسط قیمت تکلیفی فروش معادل 2376 ریال بوده است. از این رو بر اساس اعلام وزارت نیرو، میزان مطالبات این وزارتخانه از دولت بابت مابه التفاوت قیمت تمام شده و قیمت تکلیفی برق به 114 هزار میلیارد تومان رسیده است! این در حالی است که این رقم در سال 1399 حدود 78 هزار میلیاردتومان بوده است. بر این اساس طلب بالای صنعت برق از دولت منجر به ناتوانی این صنعت در پرداخت هزینه خرید برق از نیروگاه های بخش خصوصی، نبود امکان سرمایه گذاری در توسعه و بهبود تولید و شبکه انتقال و توزیع شده است. بر اساس آمارهای موجود در سال 1400، بدهی صنعت برق حدود 84 هزار میلیارد تومان بوده که بخش عمده آن را بدهی به تولیدکنندگان برق تشکیل می دهد.
4 راهکار برای بهبود سهم تجدیدپذیرها از تولید برق کشور
با این همه، بررسی های مرکز پژوهش های مجلس نشان می دهد که حداقل 4 راهکار برای توسعه برق تجدیدپذیر در کشور به شرح زیر وجود دارد:
1-استفاده از ظرفیت صادرات برق استان های شرقی: استان های شرقی کشور دارای ظرفیت 30.7 هزار مگاوات تولید برق تجدیدپذیر هستند و امکان صادرات برق به کشورهای افغانستان و پاکستان وجود دارد. در این راستا، با توجه به اختلاف قیمت متوسط نرخ داخلی و صادراتی برق، پیگیری طرح های تولید برق تجدیدپذیر در این مناطق و صادرات 50 درصد آن یکی از گزینه های ممکن است.
2-کاهش ریسک سرمایه گذاری بخش خصوصی: به رغم تمایل جدی بخش خصوصی برای توسعه نیروگاه های تجدیدپذیر، به دلیل نبود تضمین بازپرداخت سرمایه گذاری انجام شده از محل سوخت صرفه جویی شده مبتنی بر قانون رفع موانع تولید رقابت پذیر، توسعه تجدیدپذیرها تاکنون کند بوده است. به همین منظور می بایست تدابیر لازم برای توسعه ابزارهای مالی مختلف و کاهش ریسک بخش خصوصی در این زمینه (از جمله با استفاده از صدور گواهی های صرفه جویی انرژی در ازای سوخت صرفه جویی شده حاصل از تولید برق تجدیدپذیر و تسویه آن ها در بازار بهینه سازی مصرف انرژی) در نظر گرفته شود.
3-حذف تدریجی تعرفه سوخت نیروگاه های حرارتی: همان طور که بیان شد، تعرفه پایین سوخت نیروگاه های حرارتی، یکی از موانع مهم توسعه انرژی های تجدیدپذیر در کشور است. در این راستا، می توان با حرکت به سمت حذف تدریجی قیمت گذاری در زنجیره تولید تا مصرف برق و ارائه یارانه به صورت مستقیم به جامعه هدف، علاوه بر تشویق به بهره ورشدن زنجیره تولید، تولید برق تجدیدپذیر را نیز رقابت پذیر کرد.
4-دولت از خودش شروع کند: بخش عمومی، 8.7 درصد از کل مصرف برق کشور را به خود اختصاص داده است. بنابراین می توان با افزایش سهم برق تجدیدپذیر از برق این بخش، توسعه روزافزون ظرفیت نیروگاه های تجدیدپذیر را نیز شاهد بود.
 منابع:
1- «افزایش ظرفیت نیروگاه های خورشیدی کشور به بیش از 4 هزار مگاوات تا سال آینده»؛ خبرگزاری ایسنا، 30 آذر 1403
2- «پایش شاخص های کلان بخش برق (1) سال 1402»؛ مرکز پژوهش های مجلس؛ گزارش شماره 31020016.
3-«مسائل راهبردی بخش انرژی در برنامه هفتم توسعه (7) توسعه انرژی تجدیدپذیر»؛ مرکز پژوهش های مجلس؛ گزارش شماره 19287.
4- «واکاوی امنیت انرژی در ایران از منظر تنوع در سبد تولید برق»؛ مرکز پژوهش‌های مجلس؛ گزارش شماره 20100.